W granicach administracyjnych Paryża zamieszkuje ponad 2 mln osób (według danych z 2010 było to 2 243 833[1]), w tzw. Wielkim Paryżu ok. 10 mln, a w całym zespole miejskim ponad 12 mln (w 2007 paryską przestrzeń aglomeracji zamieszkiwało 12 067 000 osób). Aglomeracja paryska konkuruje tym samym pod względem liczby ludności w Unii Europejskiej z Londynem.

Miasto ma układ koncentryczny z rozchodzącymi się gwiaździście bulwarami. Jego oś stanowi wcięta dolina Sekwany, która dzieli Paryż na dwie części: prawobrzeżną (północną) Rive Droite oraz lewobrzeżną (południową) Rive Gauche.

Paryż był pierwotnie osadą celtycką, głównym ośrodkiem plemienia Paryzjów (łac. Parisii), którzy zasiedlili Île de la Cité w III wieku p.n.e. W 52 r. p.n.e. przybyli tu Rzymianie. Miasto znane było wówczas pod nazwą Lutetia Parisiorum, gdzie Lutetia oznacza podmokłe miejsce. Niedługo później miasto zaczęło się rozwijać na lewym brzegu Sekwany (dzisiejsza Dzielnica Łacińska). Powoli coraz częściej używano jedynie nazwy Paris. Przez cały okres starożytności Paryż był mało znaczącą osadą i pozostawał w cieniu takich miast jak Lyon czy Bordeaux.

Rzymianie władali miastem aż do 508, kiedy to Chlodwig I, król Franków, założyciel dynastii Merowingów uczynił je swoją stolicą (przeniesioną z Tournai). Najazdy wikingów w VIII wieku zmusiły mieszkańców do postawienia fortecy. Mimo to 28 marca 845 miasto zostało złupione. Słabość karolińskich królów Francji doprowadziła do wzrostu potęgi książąt Paryża. W 987 królem Francji obrany został Hugo Kapet.

W XI wieku Paryż został znacząco rozbudowany na prawym brzegu. W XII i XIII wieku, a zwłaszcza za rządów Filipa II nastąpił szybki rozwój miasta. Powstała pierwsza forteca Luwru oraz ważniejsze paryskie kościoły, w tym katedra Notre Dame. Kilka szkół na lewym brzegu zostało połączonych – tak powstał znany paryski uniwersytet Sorbona. Miasto przeżywało okres rozwoju jako ośrodek handlu oraz centrum naukowe, co zostało przerwane przez epidemię Czarnej Śmierci oraz wojnę stuletnią.

Po wyparciu Anglików, za panowania Walezjuszy, nastąpił bujny rozkwit kulturalny Paryża, choć władcy z tej dynastii często przebywali poza miastem, w zamkach w Dolinie Loary. Franciszek I rozbudował Luwr, był też mecenasem sztuki i sprowadził do Paryża wielu artystów. W II połowie XVI wieku zaostrzył się konflikt między katolikami i hugenotami, co doprowadziło do rzezi zwanej Nocą św. Bartłomieja. W rezultacie wojen religijnych tron objął Henryk IV, pierwszy z dynastii Burbonów; przy tej okazji wygłosił słynne zdanie: „Paryż wart jest mszy”.

Burbonowie kontynuowali rozbudowę miasta, stawiając wiele znaczących budynków. Powstawały nowe dzielnice. Rozwój Paryża nie został zahamowany mimo przeniesienia, przez Ludwika XIV, siedziby królewskiej do pobliskiego Wersalu. Rozwijał się przemysł. Wyburzono mury miejskie, na ich miejscu powstały tzw. Wielkie Bulwary. W połowie XVII wieku Paryż miał już około pół miliona mieszkańców. Za panowania Ludwika XV w Paryżu utworzono straż pożarną (1722) i pierwszy urząd pocztowy (1738). Miasto stało się wielkim ośrodkiem kulturalnym i intelektualnym.

Paryskie demonstracje w 1848 roku rozpoczęły Wiosnę Ludów, a we Francji spowodowały powstanie II Republiki. Po dojściu do władzy Napoleona III i ogłoszeniu II Cesarstwa rozpoczęto wielką przebudowę Paryża, nadzorowaną przez Georges’a Haussmanna. Obecny wygląd centrum miasta jest w dużej mierze efektem tych działań. Monumentalne budynki miały świadczyć o znaczeniu Paryża, aspirującego do miana „stolicy świata”.

W roku 1870 wybuchła wojna francusko-pruska; po klęsce pod Sedanem proklamowano III Republikę. Podczas długotrwałego oblężenia Paryża przez wojska pruskie miasto doznało największych zniszczeń w swojej nowożytnej historii. Stolica Francji skapitulowała 28 stycznia 1871 roku. Niedługo potem, 18 marca, wybuchła Komuna Paryska.

Mimo wojny i zawirowań politycznych pod koniec XIX wieku Paryż zaczął przeżywać okres rozkwitu, zwany belle époque. Podczas jednej z wystaw światowych, które w Paryżu gościły kilkukrotnie, powstał jeden z symboli miasta – wieża Eiffla (1889). W 1900 roku ruszyła pierwsza linia metra. Na przełomie XIX i XX wieku Paryż był uważany za artystyczną stolicę świata; tu powstały nowe prądy w sztuce, jak impresjonizm, kubizm i fowizm, a później dadaizm i surrealizm. Duży wpływ na architekturę miasta wywarła secesja. W roku 1900 w Paryżu zorganizowano igrzyska olimpijskie, które ponownie zagościły w mieście w 1924 roku.

W czasie I wojny światowej wojska niemieckie zostały odparte, zanim podeszły pod Paryż. Okres międzywojenny to dalszy rozwój miasta – w 1931 roku liczba mieszkańców Paryża sięgnęła blisko 2,9 miliona. Aby złagodzić problemy z brakiem mieszkań, jeszcze w latach dwudziestych zrealizowano projekt budownictwa socjalnego.

Podczas II wojny światowej w 1940 roku Wehrmachtowi udało się praktycznie bez walki zająć miasto, które to weszło w skład terytoriów francuskich włączonych do III Rzeszy. Okupacja zakończyła się wyzwoleniem w roku 1944.

17 października 1961 roku, w następstwie zamieszek i demonstracji związanych z wyzwoleniem się Algierii, policja paryska dokonała masakry Algierczyków. Prawdopodobnie zginęło od 50 do 200 osób, wielu było rannych. W maju 1968 roku doszło w Paryżu do protestów i strajków studenckich.

Po II wojnie światowej Paryż utracił swoją pozycję kulturalnej stolicy świata, ale pozostał ważnym ośrodkiem życia intelektualnego i artystycznego. Duży wpływ na rozwój miasta miały inwestycje poczynione za rządów prezydentów Georges’a Pompidou i François Mitterranda.

Na północy kończy się wielka równina północno-europejska i zaczyna Basen Paryski. Otacza on dolinę Sekwany i zajmuje większą część Francji Północnej. Basen Paryski jest największym basenem osadowym Europy. Z punktu widzenia geografii skupia on większość krain położonych wokół Sekwany i Loary średniej, będącej rzeką boczną od końca ery trzeciorzędowej. Grunty paryskie są wapniowe, marglowe, gliniaste i piaskowe. Powierzchnia miasta wynosi 10 540 ha.

Panuje tu klimat umiarkowany ciepły morski, na który duży wpływ ma Prąd Północnoatlantycki. Można go opisać jako łagodny i umiarkowanie wilgotny.

Lato jest zazwyczaj ciepłe i przyjemne ze średnimi najwyższymi temperaturami pomiędzy 15, a 25 °C z dużym nasłonecznieniem. Mimo wszystko każdego roku występują temperatury powyżej 30 °C. Jednak czasami zdarzają długie trudne warunki pogodowe, jak fala upałów w 2003 roku, kiedy to temperatury wynosiły powyżej 30 °C, a przez kilka dni temperatura przekraczała 35 °C. Jeżeli chodzi o ostatnie czasy, to średnia temperatura w lipcu wynosiła 21 °C, najniższa średnia 16 °C, a najwyższa 27 °C.[2]

Wiosną i jesienią występują zazwyczaj łagodne dni i świeże noce, choć się zmieniają i są niestabilne. W obu porach roku często jest nieoczekiwanie zimno i chłodno.

W zimie nasłonecznienie jest małe; dni są chłodne, ale temperatura wynosi ok. 7 °C. Zimowe lekkie przymrozki nie są niczym obcym, choć przez kilka dni w roku temperatura spada poniżej 0 °C. Rzadko pada tu śnieg, choć czasami występują tu opady śniegu bez akumulacji. W ostatnim czasie, a zwłaszcza w 2009 i 2010 roku, fala chłodu spowodowała obfite opady śniegu (15 cm w 2010 roku), a temperatura gwałtownie spadła pomiędzy –10 °C, a –20 °C na przedmieściach miasta.

Deszcz pada przez cały rok i, choć Paryż nie jest deszczowym miastem, to jest on znany z nagłych, obfitych deszczy. Średnia roczna suma opadów wynosi ok. 652 mm przy niewielkich opadach rozmieszczonych równomiernie przez cały rok. Najwyższa zanotowana temperatura wyniosła 40,4 °C w dniu 28 lipca 1948 roku, a najniższa –23,9 °C w dniu 10 grudnia 1879 r.[3]

1 stycznia 1860 roku Paryż podzielony został na 20 dzielnic (fr. arrondissement). Dzielnice są ponumerowane, a ich numeracja biegnie spiralnie od środka, zgodnie z ruchem wskazówek zegara (tworząc kształt muszli ślimaka). Najważniejsze pod względem turystycznym dzielnice mają numery 1-8. Leżące zewnętrznie Lasek Buloński i lasek Vincennes należą odpowiednio do 16. i 12. dzielnicy. Każda z dzielnic ma wybieraną radę (conseil d’arrondissement), która z kolei wybiera swojego przewodniczącego (mera). Delegacja członków każdej z dzielnic tworzy Radę Paryża (conseil de Paris), która wybiera mera Paryża (stanowisko utworzone w 1977 r.).

Uwaga: zasięg obszaru metropolitalnego Paryża, wyznaczany przez francuski urząd statystyczny INSEE, zmienia się z roku na rok; dane historyczne są szacunkowe i oparte są na podstawie danych z różnych źródeł

Ludność Paryża w latach 1801-2008 wyrażona w tys. osób

Paryż nocą

Oddzielnym tematem jest tutaj film. Wystarczy wymienić same ekranizacje wymienionych wcześniej dzieł, a przecież akcja wielu współczesnych filmów toczy się także w tej europejskiej metropolii.

Również dla kultury polskiej Paryż zajmuje miejsce szczególne, zwłaszcza dla twórczości w XIX wieku. To tu swoje dzieła tworzył Fryderyk Chopin i Cyprian Kamil Norwid, a Adam Mickiewicz bezpośrednio do „paryskiego bruku” odnosi się w epilogu Pana Tadeusza. Okres romantyzmu był szczególnie bogaty w twórczość i działalność artystów polskich w okresie po Powstaniu listopadowym. Miasto było wówczas centrum tzw. Wielkiej Emigracji polskiej. 24 listopada 1838 r. nastąpiło podpisanie aktu fundacji, a 24 marca 1839 r. miało miejsce uroczyste otwarcie Biblioteki Polskiej, która jest najstarszą polską biblioteką za granicą, przechowującą ponad 100 tys. woluminów z zakresu polskiej historii i kultury. Ośrodek ten odgrywał i odgrywa znaczącą rolę w międzypaństwowych kontaktach kulturalnych[5]. W późniejszych latach Paryż był miastem, gdzie przebywało i tworzyło wielu wybitnych polskich twórców po 1945. Wiązało się to głównie z Instytutem Kultury Polskiej i jego czołowym wydawnictwem „Kultura”, którego naczelnym redaktorem był Jerzy Giedroyć. Obok Giedroycia w Paryżu mieszkali i tworzyli wówczas m.in. Józef Czapski, Konstanty Jeleński. W Paryżu tworzyło tez wielu polskich malarzy: Jacek Malczewski, Olga Boznańska i Tadeusz Styka. Obszerną wystawę ich prac na stałe przebywających w zbiorach we Francji zorganizowano w 2010 w Gdańsku w Pałacu Opatów[6].

W Paryżu znajduje się wiele zabytków z różnych epok, dzieł sztuki, budowli architektonicznych, muzeów, uczelni oraz instytucji o znaczeniu międzynarodowym. Paryż to również światowe centrum mody. Znacznym udogodnieniem dla turystów jest wprowadzenie Paris Museum Pass – imiennej karty umożliwiającej wstęp do muzeów, pałaców, i innych atrakcji znajdujących się w Paryżu i jego okolicach bez konieczności kupowania biletów.

Top Zabytek data powstania dzielnica 1 Wieża Eiffla (La tour d’Eiffel) – metalowa wieża o wysokości 324 m, spostrzegana jako symbol Paryża i Francji, zbudowana z okazji Wystawy Światowej z 1889 1889 7 2 Katedra Notre-Dame (La cathédrale Notre-Dame de Paris, lub Notre-Dame de Paris) – gotycka katedra, jedna z najbardziej znanych na świecie 14 wiek (budowa trwała od 12 wieku) 4 3 Łuk Triumfalny w Paryżu (L’Arc de Triomphe) – monumentalny klasycystyczny pomnik w kształcie łuku, upamiętniający francuskie zwycięstwa w wojnach napoleońskich 1836 8 4 Bazylika Sacré Coeur – kościół w stylu neoromańsko-bizantyńskim, wybudowany na szczycie wzgórza Montmartre w Paryżu 1914 18 5 Panteon – dawny kościół, wybudowany w stylu klasycystycznym, nawiązujący swą budową do antycznego rzymskiego Panteonu, obecnie jest mauzoleum sławnych Francuzów; 1790 5 6 budynki Sorbony – budynki jednego z najstarszych i najbardziej znanych uniwersytetów w Europie ok. 1650 5 7 Les Invalides – muzeum i mauzoleum francuskich żołnierzy, także miejsce pochówku Napoleona 1706 7 8 Conciergerie – dawna twierdza i więzienie, w czasach Rewolucji Francuskiej przetrzymywano tu między innymi królową Marię Antoninę 14 wiek 1 9 Sainte-Chapelle – XIII-wieczna dwukondygnacyjna gotycka kaplica pałacowa, wzniesiona z inicjatywy króla Ludwika IX 13 wiek 1 10 Opera Garnier – okazały eklektyczny gmach opery w Paryżu, mogący pomieścić ponad 2000 osób 1875 9 11 Hôtel Lambert – luksusowy pałac miejski, który w XIX w stał się centrum Polonii paryskiej, skupionej wokół księcia Adama Jerzego Czartoryskiego ok. 1640 4 12 Kościół de la Madeleine – klasycystyczny kościół, wybudowany na wzór antycznych świątyń rzymskich 1842 8 13 Grand Palais – duża, przeszklona hala wystawowa zbudowana na Wystawę Światową z 1900 1900 8 14 Moulin Rouge – najsłynniejszy paryski kabaret 1889 18 15 Kościół Saint-Germain-des-Prés – kościół w Paryżu, jest jedyną pozostałością po olbrzymim opactwie benedyktynów, zniszczonym w czasie Rewolucji Francuskiej 11 wiek 6 16 Wielki Meczet w Paryżu – świątynia muzułmańska, wzniesiona w stylu iberyjsko-mauretańskim, stanowiąca centrum społeczności muzułmańskiej w Paryżu 1926 5 17 Kościół Saint-Sulpice – okazały klasycystyczny kościół, drugi po Notre-Dame co do wielkości w Paryżu 1732 6 18 Ratusz w Paryżu – neorenesansowa budowla 1882 4 19 Palais-Royal – dawny pałac królewski, wcześniej także rezydencja kardynała Richelieu ok. 1639 1 20 Pałac Elizejski – klasycystyczny pałac, będący siedzibą prezydenta Francji ok. 1722 8

Rada Europejskiego Instytutu Technologii i Innowacji (EIT)[7] 16 grudnia 2009 wyznaczyła centra pierwszych trzech Węzłów Wiedzy i Innowacji. Uczelnie z Paryża będą brać udział w pracach Węzła Informatycznego i Klimatycznego.

Paryż jest największym węzłem komunikacyjnym we Francji i jednym z największych na świecie.

Jej podstawowym elementem jest jedna z najstarszych na świecie kolej podziemna (Métropolitain), działająca od 1900 r. W chwili obecnej paryskie metro liczy 16 linii o łącznej długości 222,6 km i 380 stacji, rozmieszczonych równomiernie na obszarze wokół centrum (średnia odległość między stacjami wynosi zwykle poniżej 500 m).

Transport na dalsze odległości zapewnia kolej miejska – RER. Liczy ona obecnie 5 linii. Budowa i rozbudowa RER trwa od lat 70.

Ofertę RER uzupełnia kolejowy transport podmiejski sieci Transilien. Kilkanaście linii zapewnia połączenia odległych przedmieść z głównymi dworcami kolejowymi Paryża.

Rozwój sieci transportu jest obecnie spowolniony z powodu problemów związanych z finansowaniem, spowodowanych spowolnieniem gospodarki Francji, a także z powodu narosłego zadłużenia oraz zaostrzenia procedur. W tej sytuacji budowa nowych linii tramwajowych wydaje się idealnym rozwiązaniem dla rozwiązania problemu braku zadowalających połączeń pomiędzy przedmieściami. Tramwaje są tańsze w budowie niż metro, oferując jednocześnie zdolność przewozową i prędkość podróży przewyższającą autobusy. W chwili obecnej w eksploatacji pozostają cztery linie tramwajowe (T1 z Saint-Denis do Noisy-le-Sec, T2 z La Défense do Porte de Versailles, T3 z Porte d’Ivry do Pont du Garigliano i T4 z Bondy do Aulnay-sous-Bois), planuje się także budowę 5 kolejnych linii. 6 nowych odcinków przedłużających już istniejące jest planowanych bądź w budowie. Całość ma liczyć docelowo ok. 75 km.

Sieć transportu szynowego, zarówno w centrum miasta, jak i na przedmieściach, uzupełnia ponad 300 linii autobusowych obsługiwanych przez ok. 4000 pojazdów.

Dodatkowym środkiem transportu w Paryżu, wykorzystywanym przez turystów, są statki kursujące po Sekwanie (batobus). Zatrzymują się one w następujących przystaniach: wieża Eiffla, Musée d’Orsay, Saint-Germain-des-Prés, katedra Notre-Dame, Hotel de Ville, Luwr, Jardins des Plantes i Pola Elizejskie.

Paryż jest głównym węzłem komunikacji kolejowej we Francji. Pociągi państwowego przewoźnika SNCF oraz innych przewoźników europejskich zapewniają połączenia z praktycznie każdym większym miastem kraju oraz wieloma miastami za granicą:

Podobnie jak w przypadku transportu kolejowego, również dla transportu samochodowego Paryż jest największym węzłem we Francji. Miasto otaczają trzy obwodnice: Bulwar Peryferyjny, który biegnie na szlaku XIX-wiecznych fortyfikacji wokół Paryża, autostrada A86 na bliskich przedmieściach oraz Francilienne (droga krajowa N104) w większej odległości od miasta.

Sieć paryskich dróg jest gęsta i ma długość ponad 2000 km. W regionie Île-de-France jest zlokalizowanych ok. 800 km autostrad. Aglomeracja jest połączona z resztą kraju 8 rozchodzącymi się promieniście autostradami. Odległość drogowa z Paryża do Brukseli wynosi 305 km, do Frankfurtu 572 km, a do Barcelony 1037 km.

Z trzech głównych portów lotniczych obsługujących Paryż skorzystało w roku 2005 ponad 78 mln pasażerów na ponad 550 trasach. Przeładowano w nich również 2,11 mln ton towarów (2005). Najważniejszym lotniskiem jest port lotniczy im. Charles’a de Gaulle’a znajdujący się w położonym 40 km na północny wschód od Paryża Roissy-en-France. Jest to jeden z największych portów lotniczych w Europie i na świecie. Mniejsze znaczenie ma położony na południe od miasta Orly, wykorzystywany głównie dla połączeń w ruchu krajowym oraz do południowej Europy i północnej Afryki. Trzeci port lotniczy jest zlokalizowany w pobliżu miejscowości Beauvais, położonej ok. 70 km na północ od Paryża i wykorzystywany jest przez loty czarterowe oraz tanie linie lotnicze (ok. 2 mln pasażerów rocznie).

Z pozostałych 11 portów lotniczych obsługujących aglomerację paryską najbardziej znane jest lotnisko Le Bourget, obecnie służące przyjmowaniu ruchu biznesowego, a także jako miejsce pokazów lotniczych i muzeum lotnictwa. Paryż posiada także lotnisko dla śmigłowców (héliport) w Issy-les-Moulineaux.

Położony nad Tamizą, jest największym miastem Europy po Moskwie i Stambule, a większym od Paryża; jest także największym miastem Unii Europejskiej i jednym z większych miast świata zarówno w skali samego miasta, jak i aglomeracji. Liczba mieszkańców Londynu (w granicach tzw. Wielkiego Londynu) wynosi ok. 8,2 mln (2011 r.) na obszarze 1 607 km²; cała zaś aglomeracja londyńska, łącznie ze wszystkimi przyległymi miastami liczy ok. 20 mln mieszkańców (obszar tzw. metropolia). Około 20% mieszkańców pochodzi z Azji, Afryki i Karaibów.

Współczesny Londyn jest największym centrum finansowym świata (od 2006 przed Nowym Jorkiem). Tutaj dokonuje się 30% światowego obrotu walutami i 40% światowego obrotu Euroobligacjami. W Londynie usytuowanych jest kilkaset banków, największa giełda w Europie (trzecia na świecie), liczne towarzystwa ubezpieczeniowe i inwestycyjne. Londyn jest także ogromnym ośrodkiem medialnym.

Jest to także jedno z najbardziej zanieczyszczonych miast Unii Europejskiej[2].

Miasto przyciąga rocznie ok. 30 mln turystów[3].

Pod pojęciem Londynu kryć się może kilka definicji. Londyn to region administracyjny zwany również Wielkim Londynem (ang. Greater London) zarządzany przez autonomiczne władze zwane Greater London Authority (GLA). Aglomeracja Londyńska obejmuje obszar zbliżony do Wielkiego Londynu i o trochę większej populacji. Rdzeniem Londynu jest mała, historyczna dzielnica City of London zwana też The City lub „milą kwadratową” (ang. Square Mile). Dzielnica City of London posiada status city, jak również jest hrabstwem ceremonialnym. Obecny obszar Wielkiego Londynu obejmuje historyczne hrabstwa Middlesex oraz fragmenty hrabstw Kent, Surrey, Essex i Hertfordshire.

Obszar metropolitarny Londynu (ang. the metropolis) najbardziej dynamiczny wzrost osiągnął w epoce wiktoriańskiej oraz latach międzywojennych. Rozwój został zatrzymany w latach 40. XX wieku, z powodu II wojny światowej oraz uchwalenia pasów zieleni wokół miast. Obszar działania Policji Metropolitarnej (ang. The Metropolitan Police District), obszar działania władz lokalnych Wielkiego Londynu oraz obszar Transportu londyńskiego (ang. London Transport Area) zmieniały się często, ale zazwyczaj odpowiadały granicom Wielkiego Londynu.

Pierwszymi śladami działalności osadniczej na terenie Londynu są odkryte pozostałości po rzymskiej osadzie założonej najprawdopodobniej w 43 roku naszej ery, czyli w czasie inwazji wojsk cesarza rzymskiego Klaudiusza na Brytanię[4]. Odnaleziono także pozostałości po obozie warownym datowanym na lata 70-80 n.e. na wzgórzach Cornhill i Ludgate Hill. Rzymianie oznaczyli centrum Londinium kamieniem Londyńskim, który jest do tej pory widoczny na Cannon Street. Niemniej prawdopodobne jest że osady miejscowej ludności istniały tu jeszcze przed przybyciem Rzymian na Wyspy Brytyjskie. Londyn głównie dzięki rozwojowi handlu z krajami kontynentu europejskiego (rzymska nazwa Londinium) stał się jednym z najbogatszych miast Imperium. Za czasów rzymskich miasto liczyło ok. 30 tysięcy mieszkańców[5].

W roku 313 założono tu biskupstwo, a na początku VII wieku stolicę królestwa Essexu. W XI wieku Londyn zaczął pełnić funkcję faktycznej stolicy kraju.

Przez kilka wieków niewielki, liczący 133 ha, obszar rzymskiego Londinium odpowiadał w zasadzie średniowiecznemu Londynowi. Dopiero w XII wieku rozpoczął się dynamiczny rozwój wykraczający poza mury miejskie, głównie wzdłuż dróg komunikacyjnych w kierunku zachodnim.

Stolica Anglii została przeniesiona do Londynu z Winchesteru w XII i XIII w. po zbudowaniu Pałacu Westminsterskiego i uczynieniu tegoż pałacu siedzibą Dworu królewskiego, a tym samym polityczną stolicą całego narodu angielskiego.

W roku 1666 wielki pożar strawił większą część miasta. W ciągu kilku dni spłonęło ponad 13 tys. domów i niemal 90 kościołów. Wydarzenie to pogłębiło szkody zapoczątkowane w poprzednim roku przez epidemię dżumy, w wyniku której śmierć poniosło aż 100 tys. mieszkańców.

W okresie odbudowy miasta starano się kontrolować rozwój stolicy, m.in. poprzez wprowadzenie przepisów budowlanych, zaniechanie budowy drewnianej itp. Niektórym pożar przyniósł jednak korzyści, zwłaszcza sir Christopherowi Wrenowi, któremu zlecono zadanie odbudowania spalonej stolicy. Dzięki temu powstały takie arcydzieła, jak Royal Naval Hospital w Greenwich i katedra św. Pawła.

W latach 60. XVIII wieku zburzono średniowieczne mury obronne, co spowodowało rozrost miasta.

W XVIII wieku Londyn stał się największym miastem Europy, prześcigając dotychczasowego lidera – Paryż. Już około 1700 roku Londyn liczył niemal 700 tys. mieszkańców. W pierwszej dekadzie wieku XIX liczba londyńczyków przekroczyła milion. Wszystkie dane dotyczące liczby londyńczyków w początku XVIII stulecia są jedynie danymi szacunkowymi, gdyż pierwszy spis mieszkańców przeprowadzono dopiero w 1801 roku. Wiadomo jednak, że w 1732 roku Londyn liczył sobie 5099 dużych ulic, uliczek i placów. Wszystkich razem domów było 95.968. XVIII-wieczny Londyn był miastem kontrastów, złożonym właściwie z trzech połączonych miast; Londynu właściwego na północnym wschodzie (wokół kupieckiej dzielnicy City z własnym do dziś istniejącym samorządem), Westminsteru na północnym zachodzie (z siedzibą parlamentu) i położonego na południowym brzegu Tamizy Southwark; nie było więc i nie ma dziś czegoś takiego jak centrum Londynu. W czasach Defoe i Burke’a Londyn, Westminster i Southwark miały własnych, osobnych reprezentantów w parlamencie, lecz nawet razem ich wpływ na postanowienia tego ciała był niewielki; w skali kraju przeważały wiejskie okręgi wyborcze. Londyn czasów oświecenia stanowił miejsce pielgrzymek wszystkich liberałów europejskich.

Dalszemu rozwojowi przestrzennemu miasta towarzyszyła wzrastająca liczba populacji, szczególnie dynamicznie w okresie rewolucji przemysłowej w XIX wieku. W stuleciu tym zanotowano siedmiokrotny wzrost liczby ludności.

W roku 1851 Londyn gościł Wystawę Przemysłu Wszystkich Narodów, będącą de facto protoplastą dzisiejszego Expo. Kilka lat później w mieście nastąpiło otwarcie pierwszej na świecie linii kolei podziemnej, w ceremonii otwarcia uczestniczyła sama królowa Wiktoria.

W roku 1908 w Londynie odbyły się Letnie Igrzyska Olimpijskie, jedne z pierwszych nowożytnych igrzysk na świecie.

W okresie II wojny światowej miasto było bombardowane przez rakiety i samoloty niemieckie, co spowodowało zniszczenie dzielnicy portowej i częściowo City.

Po zakończeniu wojny rozpoczęto realizację planu przestrzennego rozwoju stolicy, obejmującego m.in. wyeliminowanie slumsów (co nie do końca się udało, gdyż różnice między najbogatszymi i najbiedniejszymi mieszkańcami Londynu jedynie się pogłębiły[6][7]), konsolidację pasa zieleni otaczającego miasto (London’s Green Belt) oraz budowę, w promieniu kilkudziesięciu kilometrów od jego centrum, kilku miast-ogrodów (w tym Basildon, Harlow, Hemel, Hempstead i Crawley). Podjęto także wysiłki zmierzającego do likwidacji londyńskiego „smogu” (ponoć problem ten istniał już w XIV wieku, zaś kulminację osiągnął w 1952, podczas „wielkiego smogu londyńskiego”) oraz oczyszczenia wód Tamizy.

Londyn w 2011 roku miał 8 173 941 mieszkańców[1]. Stanowi to około 13% ogółu populacji Wielkiej Brytanii, która obejmuje tylko 0,6% powierzchni kraju[8]. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 5200/km². W 2011 roku Londyn pod względem liczby mieszkańców zajmował 22 miejsce na świecie[9]. Najwięcej osób mieszka w Barnet i Croydon, najmniej w City i Kensington and Chelsea. Mężczyźni stanowią 49,3% populacji, kobiety zaś 50,7%[10].

Podział mieszkańców ze względu na wiek w 2011 roku[1]:

Podział mieszkańców według miejsca urodzenia na podstawie spisu powszechnego z 2011 roku[11]:

•  Wielka Brytania (5 175 677 – 63,32%)
•  Indie (262 247 – 3,21%)
•  Polska (158 300 – 1,94%)
•  Irlandia (129 807 – 1,59%)
•  Nigeria (114 718 – 1,40%)
•  Pakistan (112 457 – 1,38%)
•  Bangladesz (109 948 – 1,35%)
•  Jamajka (87 467 – 1,07%)
•  Sri Lanka (84 542 – 1,03%)
•  Francja (66 654 – 0,82%)
•  Somalia (65 333 – 0,80%)
•  Kenia (64 212 – 0,79%)
•  Stany Zjednoczone (63 920 – 0,78%)
•  Ghana (62 896 – 0,77%)

•  Włochy (62 050 – 0,76%)
•  Turcja (59 596 – 0,73%)
•  Republika Południowej Afryki (57 765 – 0,71%)
•  Niemcy (55 476 – 0,68%)
•  Australia (53 959 – 0,66%)
•  Rumunia (44 848– 0,55%)
•  Filipiny (44 199 – 0,54%)
•  Portugalia (41 041 – 0,50%)
•  Litwa (39 817– 0,49%)
•  Chiny (39 452 – 0,48%)
•  Iran (37 339 – 0,46%)
•  Hiszpania (35 880 – 0,44%)
•  Zimbabwe (21 309– 0,26%)
• pozostali (1 023 032 – 12,52%)

• Pakistańczycy: 223 797 (2,7%)
• Banglijczycy: 222 127 (2,7%)
• Chińczycy: 124 250 (1,5%)
• Pozostali Azjaci: 398 515 (4,9%)
• Czarni Afrykanie: 573 931 (7,0%)
• Czarni Karaibowie: 344 597 (4,2%)
• Pozostali czarni: 170 112 (2,1%)
• Arabowie: 106 020 (1,3%)
• Pozostale grupy etniczne: 175 021 (2,1%)

Największą grupą religijną wg spisu powszechnego z 2011 r. stanowili chrześcijanie – 48,4% mieszkańców Londynu. Kolejnymi religiami pod względem liczby wyznawców były: Islam – 12,4%, Hinduizm – 5,0%, Judaizm – 1,8%, Sikhizm – 1,5%, Buddyzm – 1%. Inne religie wybrało 0,6% respondentów, zaś niewierzących było 20,7%. 8,5% respondentów nie podało swojej religii[12]. Jako ciekawostkę można podać że podczas ogólnokrajowego spisu statystycznego w 2001 roku ponad 1% mieszkańców miasta podało jako religię Jediizm, zjawisko to znane jest jako Fenomen rycerza Jedi.

W Londynie swoją siedzibę w pałacu Lambeth ma arcybiskup Canterbury duchowny zwierzchnik kościoła anglikańskiego, zaś w Domu biskupim w Westminster zwierzchnik kościoła rzymskokatolickiego w Anglii i Walii- arcybiskup Westminsteru. Najbardziej znane kościoły znajdujące się w Londynie to: Katedra św. Pawła w Londynie, Opactwo Westminsterskie i Katedra Westminsterska. Znajduje się tutaj także największy w Europie meczet Baitul Futuh i świątynia sikhijska Gurdwara Sri Guru Singh Sabha, druga co do wielkości świątynia hinduistyczna w Europie – BAPS Shri Swaminarayan Mandir, a także najstarsza w Wielkiej Brytanii synagoga – Bevis Marks Synagogue.

Administracyjnie Wielki Londyn (Greater London) jest podzielony na 32 gminy (London boroughs) oraz autonomiczne City, z czego 12 oraz City of London tworzą Londyn Wewnętrzny (Inner London), a pozostałe – Londyn Zewnętrzny (Outer London). Najważniejsze (również ze względów historycznych) dzielnice to City of London i City of Westminster położone na północnym brzegu Tamizy, oraz Southwark i Lambeth na południowym brzegu.

40% Wielkiego Londynu jest pokryte Londyńskim Obszarem Pocztowym (ang. London postal area). Kod Londyńskiego Obszaru Telefonicznego (ang. London telephone area code) obejmuje obszar zbliżony do Wielkiego Londynu, aczkolwiek nie obejmuje niektórych dzielnic zewnętrznych, a obejmuje gminy znajdujące się poza granicami Wielkiego Londynu.

Wielki Londyn pokrywa obszar 1 579 km² (609 mil kwadratowych), będąc tym samym jednym z największych miast świata. Główną cechą topografii londyńskiej jest rzeka Tamiza, która przecina miasto od południowego zachodu do wschodu. Dolina Tamizy to tereny wylewowe otoczone delikatnie pofałdowanymi wzgórzami (np. Parliament Hill, Addington Hills, i Primrose Hill). Wzgórza te nie stanowiły znaczącej przeszkody dla rozwoju Londynu, od jego początków, jako portu rzecznego, na północnym brzegu Tamizy, stąd też obszar Londynu rozwijał się na bazie okręgu.

W przeszłości Tamiza była o wiele szerszą i płytszą rzeką z rozległymi terenami bagiennymi; w czasie przypływów brzegi Tamizy osiągały pięciokrotną szerokość obecnych brzegów. Brzegi Tamizy były intensywnie niwelowane i regulowane, stąd wiele londyńskich dopływów Tamizy zasila ją pod ziemią. Tamiza jest rzeką przypływową, a tym samym podatną na wylewanie z brzegów. Niebezpieczeństwo powodzi wzrastało wraz z powolnym, ale trwałym zwiększaniem się wysokości poziomu wody w czasie przypływów poprzez powolne zalewanie wysp brytyjskich, w wyniku topnienia lodowców. W roku 1974, po dziesięciu latach prac zakończono budowę Tamy Londyńskiej w Woolwich, której działalność zażegnała niebezpieczeństwo powodzi. Tama Londyńska została zaprojektowana, aby pracować do roku 2030, obecnie trwają prace projektowe mające na celu rozbudowę tamy, łącznie ze zmianą jej stylistyki.

W Londynie panuje klimat umiarkowany wybitnie morski pod wpływem ciepłego Prądu Zatokowego[13] z większymi opadami atmosferycznymi w skali roku, niż w pozostałej części Anglii. Z tego powodu Londyn jest jedną z najwilgotniejszych stolic Europy.

Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, ze średnimi temperaturami mierzonymi w Greenwich pomiędzy +13,6 °C do +22,8 °C (56,5 °F do 73,0 °F). Rekordowa temperatura +38,1 °C została zarejestrowana w innej części Londynu 10 sierpnia 2003. Najzimniejszym miesiącem jest styczeń, ze średnimi temperaturami pomiędzy +2,4 °C a +7,9 °C (35,6 °F do 46,2 °F). Średni roczny opad atmosferyczny wynosi 583,4 mm – najwyższe opady występują w październiku, najniższe w lutym. Opady śniegu są bardzo rzadkie – w wyniku ciepła wytwarzanego w obszarach zurbanizowanych, temperatura zimą w Londynie może być wyższa nawet o 5 °C od obszarów otaczających aglomerację.

• Tower of London jest budowlą pełniącą niegdyś funkcje obronne, jak i pałacowe. Jakkolwiek budynek był także więzieniem, miejscem egzekucji, mennicą, arsenałem i skarbcem. Ostatnim władcą Anglii który wykorzystywał ją w celach obronnych był Jakub I (1566-1625). Tower of London założona została przez Wilhelma Zdobywcę w roku 1078 by dziś stać się jednym z popularniejszych fortów świata. Obecnie ulokowane są tu klejnoty koronne o bezcennej wartości. Tower of London znajduje się niedaleko cieszącej się złą sławą Bloody Tower oraz Beauchamp Tower wraz z ponad 90 napisami wyrytymi przez jej więźniów. W Martin Tower znajduje się wystawa „Korony i diamenty”, która poświęcona jest ewolucji królewskich koron w Wielkiej Brytanii i niezwykłej roli, jaką odegrały w niej diamenty.

• Początkowo nazwa Big Ben odnosiła się do dzwonu z Wieży św. Szczepana (ang. St Stephen Tower), zwanej również Wieżą Zegarową (ang. Clock Tower), należącą do Pałacu Westminsterskiego. Dziś nazwa Big Ben odnosi się często zarówno do dzwonu, jak i zegara i samej Wieży. Budowę tej neogotyckiej wieży podjęto po pożarze Pałacu w 1834 roku. Inauguracja otwarcia odbyła się 31 maja 1859 roku. Dzwon waży 13 ton. Zegar jest największym zegarem w Wielkiej Brytanii. Średnica każdej tarczy wynosi 7,5 m., wskazówki mają długość 4,25 m. Co kwadrans wybijana jest melodia wzorowana na tej z dzwonu St Mary’s Church (University Church) w Cambridge – jest to wariacja na temat kilku taktów z 'Mesjasza' Haendla. O północy 31 grudnia 1923 roku dźwięk zegara można było po raz pierwszy usłyszeć w radio BBC.

• Katedra Świętego Pawła w Londynie znajduje się w centrum Londynu nazywanym The City. Jej budowa trwała w latach 1675-1710. Katedra charakteryzuje się monumentalną kopułą o średnicy 50 metrów i wadze 700 ton. Wysokość budowli mierzona od posadzki do krzyża znajdującego się na szczycie kopuły wynosi 108 metrów, długość 158 metrów. We wnętrzu katedry znajduje się kilka galerii sztuki.

• Most Tower Bridge przecinający Tamizę stał się symbolem Londynu. Środkowa część składa się z dwóch ważących po 1100 ton zwodzonych przęseł mostu podnoszących się w ciągu 90 sekund. Zwieńczone pinaklami wieże oraz pomost kryją mechanizm służący do podnoszenia ruchomych przęseł. Są one unoszone by umożliwić przepłynięcie dużych statków lub z powodu specjalnych okoliczności. W wieżach mostu znajduje się muzeum jego historii, a z górnego pomostu, obecnie otwartego dla turystów roztacza się piękny widok na rzekę Tamizę. Most jest szeroki na 60 metrów, a wysokość przy podniesionych przęsłach – 40 metrów. W swych czasach świetności był otwierany pięć razy dziennie.

• Opactwo Westminsterskie jest kompleksem budowli, położonych nad Tamizą. Znajdują się tu m.in. neogotycki Pałac Westminsterski będący siedzibą Parlamentu, wieża ze słynnym zegarem Big Ben, średniowieczny kościół św. Małgorzaty oraz słynne opactwo Westminster Kompleks ten do XVI wieku był rezydencją królewską, wówczas to umiejscowiono w nim Izbę Lordów i Izbę Gmin. Najstarszym budynkiem Parlamentu jest Westminster Hall. Pierwsze posiedzenie angielskiego Parlamentu odbyło się w 1265 r. Opactwo Westminsteru ściśle związane jest historią Anglii: od czasów Wilhelma Zdobywcy (1065) koronuje się tu władców kraju, używając tronu koronacyjnego z 1307 roku. Znajdują się tu groby królewskie oraz groby i tablice pamiątkowe najwybitniejszych angielskich twórców, uczonych i polityków. Łącznie na terenie opactwa spoczywa około 3300 zmarłych.

• Pałac Buckingham jest od 1837 roku oficjalną siedzibą monarchów brytyjskich oraz największym na świecie pałacem królewskim wciąż pełniącym swą pierwotną funkcję. Pałac został oddany do użytku w 1703 roku jako rezydencja miejska Księcia Buckingham. W 1762 roku król Anglii Jerzy III wszedł w posiadanie pałacu, który przekształcono w jego prywatną rezydencję. Obecnie Pałac Buckingham jest również miejscem uroczystości państwowych oraz oficjalnych spotkań głów państw. Dla Brytyjczyków pałac stanowi jeden z symboli Wielkiej Brytanii; tutaj Londyńczycy składali kwiaty po śmierci księżnej Walii, Diany. Obecnie pewna część Pałacu udostępniona zwiedzającym. Na placu przed Pałacem stoi pomnik Królowej Victorii.

• Hyde Park położony na obszarze 2,5 km² jest jednym z kilku parków królewskich w Londynie. Jezioro Serpentine dzieli park na dwie części. Hyde Park założony został w 1536 roku przez Henryka VIII, który pozyskał tutejsze grunty od mnichów z Opactwa Westminsterskiego. Większa część obiektów architektonicznych w parku zaprojektowana została w latach 20. XIX wieku przez Decimusa Burtona. W Hyde Park znajduje się miejsce w którym każdy może wyrazić swe poglądy, niezależnie od ich znaczenia, przemawiali tam m.in. Karol Marks i Włodzimierz Lenin.

• Galeria Tate Modern mieści się w położonym nad Tamizą dawnym budynku elektrowni Bankside i obecnie jest narodowym muzeum sztuki współczesnej w Wielkiej Brytanii. Wystawiane są tam kolekcje sztuki współczesnej i nowoczesnej, m.in. obrazy autorstwa Matisse’a, Picassa i Rothko’ego oraz bardziej współczesne dzieła stworzone przez artystów takich jak Matthew Barney, Chris Ofili i Gerhard Richter.

• Muzeum Brytyjskie powołane w roku 1753 na mocy ustawy Parlamentu Brytyjskiego. Początkowo wystawiane były tam kolekcje Sir Hansa Sloana, dziś prezentowane są tam eksponaty z przekroju ludzkiej cywilizacji od czasów prehistorycznych po współczesność. Do najpopularniejszych zaliczany jest kamień z Rosetty, rzeźby z Partenonu, skarb Sutton Hoo, skarb z Mildenhall i waza Portlanda.

Londyn jest wielkim ośrodkiem kulturalnym o światowym znaczeniu, swe siedziby mają tu m.in.:

Londyn jest także kojarzony z ogromną liczbą historycznych parków, m.in. Hyde Park, St. James's Park, Kew Gardens, Green Park czy Regent's Park.

Londyn zaliczany jest do największych na świecie ośrodków obrotu dziełami sztuki i pozostaje jednym z największych centrów muzealnych Europy. Ponad 60 muzeów i stałych galerii przyciąga turystów z całego świata. Najbardziej znane z nich to:

Godne podkreślenia jest Muzeum Brytyjskie (ang. British Museum – największy kompleks muzealny na świecie) z dużymi zbiorami starożytnej egipskiej, greckiej, rzymskiej, prekolumbijskiej, indyjskiej i Dalekiego Wschodu (m.in. chińskiej, japońskiej) oraz numizmatyki.

National Gallery posiada kolekcję malarstwa europejskiego od XIII do końca XIX wieku, natomiast Tate Gallery może pochwalić się bogatymi zbiorami sztuki angielskiej począwszy od XVI aż do XX wieku oraz współczesnej sztuki światowej, z dobudowaną Clore Gallery, w której ulokowana jest spuścizna malarza J.M.W. Turnera.

Na drugim brzegu Tamizy znajduje się galeria sztuki Tate Modern, gdzie obok stałych zbiorów są prezentowane wystawy czasowe sztuki najnowszej m.in. Wallace Collection czyli prywatna kolekcja ze zbiorami malarstwa europejskiego, rzeźby, broni i porcelany.

Muzeum Wiktorii i Alberta ma bogate zbiory rzeźby, ceramiki, mebli, wyrobów z metalu (kolekcja sreber), ubiorów oraz sztuki z Indii i Dalekiego Wschodu (m.in. chińskiej, japońskiej i koreańskiej), a także malarstwa angielskiego z lat 1700–1900.

Przy siedzibie masońskiej Zjednoczonej Wielkiej Loży Anglii działa bezpłatne muzeum masońskie i istnieje możliwości zwiedzenia części budynku z przewodnikiem.

Londyn jest jednym z największych ośrodków akademickich w Wielkiej Brytanii. Znajduje się tam siedziba Towarzystwa Królewskiego, Uniwersytetu Londyńskiego, Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie oraz wielu innych uczelni. Państwowy Uniwersytet Londyński (ang. University of London) mogący pochwalić się długimi tradycjami kształcenia, jest obecnie jednym z największych uniwersytetów w Europie, z liczbą 100 000 studentów.

W Londynie zlokalizowanych jest około 50 college'ów, które zazwyczaj stoją na wysokim poziomie. Uznawanymi za najbardziej prestiżowe pozostają Imperial College London (trzeci uniwersytet w Europie według rankingów, po Oxfordzie i Cambridge), University College London, King’s College czy London School of Economics and Political Science. Część uczelni wykształca swych studentów w bardzo wąskich dziedzinach wiedzy, są to m.in. School of Oriental and African Studies czy Birkbeck College.

W Londynie działa również wiele szkół muzycznych, wyszczególnić tu należy przede wszystkim Royal College of Music, Royal Academy of Music, Trinity College of Music i Guildhall School of Music and Drama. Natomiast Central Saint Martins College of Art and Design, Chelsea School of Art i Camberwell School of Art wyspecjalizowane są w nauczaniu z dziedziny sztuki.

Węzeł Wiedzy i Innowacji EIT w Londynie[edytuj | edytuj kod]

Rada Europejskiego Instytutu Technologii i Innowacji (EIT) 16 grudnia 2009 wyznaczyła centra pierwszych trzech Węzłów Wiedzy i Innowacji[15]. Uczelnie z Londynu będą brać udział w pracach Węzła Klimatycznego.

Lokalizacje Węzłów:

• Zrównoważona energia[16]: Karlsruhe, Kraków, Grenoble, Eindhoven/Leuven, Barcelona, Sztokholm
• Zmiany klimatyczne[17]: Londyn, Zurych, Berlin, Paryż, Randstad
• Informatyka i społeczeństwo informacyjne[18]: Berlin, Eindhoven, Helsinki, Paryż oraz Sztokholm

Londyn jest wielkim ośrodkiem handlowym w którym znajdują się siedziby wielu banków, domów maklerskich, firm konsultingowych oraz ponad 100 filii banków zagranicznych, m.in. ze Stanów Zjednoczonych (Merrill Lynch), Szwajcarii (UBS) i Hiszpanii (Banco Santander). Londyn jest także najważniejszym na świecie rynkiem usług ubezpieczeniowych, w tym siedzibą korporacji Lloyd’s of London, jedynej na świecie firmy ubezpieczającej statki i inwestycje morskie.

Działają tam liczne instytucje naukowo-badawcze, redakcje brytyjskich pism o międzynarodowym zasięgu (w tym gazety The Times, The Guardian, The Observer) oraz wielkie domy wydawnicze (Longman Group). Oprócz książek i czasopism produkuje on ponad połowę używanych na świecie banknotów i czeków.

Londyn jest największym ośrodkiem przemysłowym Wielkiej Brytanii, zlokalizowane są tam centrale wielkich koncernów przemysłowych, takich jak Shell i British Petroleum, a także dziesiątki filii i przedstawicielstw firm ze Stanów Zjednoczonych, krajów Unii Europejskiej i Dalekiego Wschodu.

Przemysł w Londynie charakteryzuje się zróżnicowaną strukturą gałęziową, z dominacją przemysłu wysokich technologii, w tym zakłady elektroniczne i elektrotechniczne należące do wielkich korporacji międzynarodowych (Epson, IBM, Apple). Usytuowane są one na pn.-wsch. przedmieściach Enfield i Ilford oraz na pd. peryferiach, w Croydon i Hayes. Na północnych krańcach aglomeracji, w Hatfield i Radlett, umiejscowione są zakłady przemysłu lotniczego British Aircraft Co. i Hawker Siddeley, w pd.-zach. dzielnicy Weybridge – zakłady Rolls-Royce. W Dagenham, we wsch. części aglomeracji, znajduje się wielka fabryka samochodów należąca do brytyjskiej filii Forda. Bliżej centrum mieszczą się liczne małe zakłady przemysłu odzieżowego, spożywczego (Cadbury, Carlsberg-Tetley), papierniczego, a także poligraficznego.

Londyn jest wielkim węzłem komunikacji drogowej, krzyżuje się tam dziewięć autostrad oraz pięć innych ważnych dróg krajowych. Wszystkie połączone są z autostradą M25, która tworzy pierścień wokół miasta.

W Londynie znajduje się 10 dużych dworców kolejowych. Pomimo uruchomienia bezpośredniego połączenia do Paryża i Brukseli w 1994 roku przez tunel pod kanałem La Manche, znaczenie transportu kolejowego wciąż spada, głównie z powodu wysokich cen biletów.

Przewozy pasażerskie wewnątrz aglomeracji odbywają się płynnie dzięki systemowi metra, będącemu najstarszym na świecie, o łącznej długości wszystkich linii 392 km (w tym 171 km pod ziemią), z liczbą 268 stacji. Rocznie przewozi ono około 800 milionów pasażerów. Dojazdy do pracy umożliwia szybka kolej podmiejska. Brzegi Tamizy spięte są 28 mostami drogowymi i kolejowymi oraz trzema tunelami pod jej korytem.

Londyn jest największym międzynarodowym węzłem transportu lotniczego, londyńskie lotniska przyjęły w 2003 roku ponad 110 milionów pasażerów, największymi są kolejno:

• Londyn-Heathrow obsługujący około 65 milionów pasażerów,
• Gatwick około 30 milionów,
• Stansted około 23 milionów,
• Luton około 10 milionów oraz
• Londyn-City około 3 milionów pasażerów rocznie.

W dzielnicy Woolwich (cześć Greenwich), około 10 km w dół rzeki od Tower, zlokalizowany jest duży port handlowy. Dzięki pływom morskim w estuarium Tamizy, port londyński jest przystosowany do obsługi jednostek o zanurzeniu 11,2 m. Większość ładunków jest przeładowywana ze statków na barki, które dostarczają towary do zakładów przemysłowych po obu brzegach Tamizy, docierając do 225 km w głąb wyspy. Przeładunki w porcie w 2000 roku wyniosły 62 mln ton, z czego najwięcej przypada na surowce dla przemysłu spożywczego, włókienniczego, papierniczego i paliwowego.

Porty kontenerowy i pasażerski obsługujące stolicę znajdują się w Tilbury, poza obrębem aglomeracji.

Londyn posiada bogatą infrastrukturę sportową, w postaci stadionów, kortów tenisowych (Wimbledon), oraz licznych terenów rekreacyjnych (Green Park, Hyde Park itd.). Każdego roku na terenie miasta odbywają się dziesiątki rozmaitych imprez sportowych, trzy razy rozgrywane były tam Letnie Igrzyska Olimpijskie (w 1908, 1948 i 2012 roku).

Dużą popularnością cieszy się w Londynie piłka nożna, znajduje się tam aż 7 stadionów należących do pierwszoligowych klubów piłkarskich: Arsenal (trzynastokrotny mistrz Anglii i dziesięciokrotny zdobywca Pucharu Anglii), Tottenham Hotspur, Chelsea (jedyny londyński triumfator Ligi Mistrzów), a także Fulham, West Ham United oraz Crystal Palace. Ponadto w mieście mają swoją siedzibę takie kluby jak: Queens Park Rangers, Charlton Athletic, Leyton Orient, Millwall, Brentford F.C., Barnet, czy AFC Wimbledon. Największym stadionem pozostaje Wembley, który jest w stanie pomieścić 90 000 osób.

Popularny jest również tenis. Na południu miasta, w dzielnicy Wimbledon znajdują się słynne korty. Rokrocznie rozgrywany jest tam wielkoszlemowy turniej tenisowy odbywający się na przełomie czerwca i lipca uznawany za nieoficjalne mistrzostwa świata na kortach trawiastych.

Na stadionie Lord's Cricket Ground, który może pomieścić 30 tysięcy widzów odbywają się zawody w krykieta.

Innym ważnym wydarzeniem jest londyński maraton, odbywający się w kwietniu.

Pozostałe popularne wśród londyńczyków dyscypliny sportu to golf, koszykówka, rugby, łyżwiarstwo oraz kajakarstwo.

Stadion Hackney Wick Stadium specjalnie przystosowany do organizacji imprez żużlowych gościł w latach 1995-1996 2 rundy Grand Prix Wielkiej Brytanii.

Przypisy

• Bohdan O. Jeżewski: Polski Londyn – Polish Guide to London. Skorowidz rzeczowy, 128 s.